6. Επιστημονικές περιοχές αριστείας
Το Διάγραμμα 6.1 παρουσιάζει, ανά έτος, την κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία για όλη τη διάρκεια της δεκαπενταετίας 2006-2020, ακολουθώντας την πρακτική "whole counting". Οι περισσότερες δημοσιεύσεις από ελληνικούς φορείς ανήκουν στο επιστημονικό πεδίο “Natural Sciences” (46,2% για το 2020), ενώ δεύτερο κατά σειρά είναι το επιστημονικό πεδίο “Medical and Health Sciences”, το οποίο καταλαμβάνει ποσοστό 41,8% το 2020. Το επιστημονικό πεδίο “Engineering and Technology” έχει την τρίτη θέση με 21,3% το 2020, και ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία “Social Sciences” με μερίδιο 8,2% και “Agricultural and Veterinary Sciences”, με 2,7%. Το επιστημονικό πεδίο “Humanities and the Arts” έχει το χαμηλότερο μερίδιο, 1,1%. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο χαμηλός αριθμός δημοσιεύσεων στο επιστημονικό αυτό πεδίο είναι αναμενόμενος, δεδομένου ότι τα χαρακτηριστικά της έρευνας και των δημοσιεύσεων στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες είναι αρκετά διαφορετικά από αυτά των υπολοίπων: οι ρυθμοί έρευνας και δημοσιεύσεων είναι πιο αργοί, μεγάλη σημασία ως μέσο επιστημονικής επικοινωνίας διατηρούν ακόμη οι δημοσιεύσεις μονογραφιών, ενώ πλήθος άρθρων δημοσιεύονται και σε γλώσσες εκτός της Αγγλικής.
Το Διάγραμμα 6.2 παρουσιάζει, ανά έτος, την ποσοστιαία κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης (Hybrid, Green, Bronze, Gold) στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία την πενταετία 2016-2020. Σύμφωνα με τα στοιχεία για τα διεθνή επιστημονικά περιοδικά που ευρετηριάζει το σύστημα Web of Science, παρατηρούμε ότι σε κάθε επιστημονικό πεδίο η ποσοστιαία κατανομή των δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης διαφέρει ανάλογα με τον τύπο ανοικτής πρόσβασης (Gold, Bronze, Green και Hybrid). Παρατηρείται ότι σε όλα τα επιστημονικά πεδία υπερτερεί σε ποσοστό δημοσιεύσεων ο τύπος Gold εκτός από το επιστημονικό πεδίο των Social Sciences όπου ο τύπος Green συγκεντρώνει μεγαλύτερο ποσοστό δημοσιεύσεων (41.3%) έναντι 39,13% του τύπου Gold.
Αναλυτικότερα, η παραγωγή των δημοσιεύσεων από ελληνικούς φορείς σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στις υποκατηγορίες των έξι βασικών επιστημονικών πεδίων (Natural Sciences, Engineering and Technology , Medical and Health Sciences, Agricultural and Veterinary Sciences, Social Sciences, Humanities and the Arts) παρουσιάζεται για την τελευταία πενταετία (2016-2020) στο Διάγραμμα 6.3.
Το Διάγραμμα 6.4 παρουσιάζει την κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης (Hybrid, Green, Bronze, Gold) στα έξι βασικά επιστημονικά πεδία (Natural Sciences, Engineering and Technology , Medical and Health Sciences, Agricultural and Veterinary Sciences, Social Sciences, Humanities and the Arts) για την πενταετία 2016-2020.
Στο Διάγραμμα 6.5 απεικονίζεται ο σχετικός δείκτης απήχησης που παρουσιάζουν οι δημοσιεύσεις από ελληνικούς φορείς σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης την πενταετία 2016-2020 στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία. Ειδικότερα, για κάθενα από τα έξι επιστημονικά πεδία παρουσίαζεται ο αριθμός δημοσιεύσεων, ο αριθμός αναφορών και ο σχετικός δείκτης απήχησης των επιστημονικών δημοσιεύσεων.Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο σχετικός δείκτης απήχησης αποτυπώνει τη θέση που έχει ο μέσος όρος των αναφορών που έλαβε το σύνολο των δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης ενός συγκεκριμένου επιστημονικού πεδίου σε σχέση με το μέσο όρο αναφορών που έλαβαν συνολικά οι δημοσιεύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο. Ο δείκτης αυτός αφορά στην απήχηση του συνόλου των δημοσιεύσεων μιας κατηγορίας φορέων σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Ο δείκτης υπολογίζεται μετά από «κανονικοποίηση» σύμφωνα με την κατανομή των δημοσιεύσεων της κάθε κατηγορίας φορέων στις εξειδικευμένες επιστημονικές περιοχές (τριτοβάθμιο επίπεδο ανάπτυξης), μέσω λογισμικού το οποίο έχει αναπτύξει το ΕΚΤ. Με τον τρόπο αυτό λαμβάνονται υπόψη οι διαφορές στις πρακτικές αναφορών που επικρατούν στις εκάστοτε επιστημονικές περιοχές. Όταν η τιμή του σχετικού δείκτη απήχησης είναι μεγαλύτερη από 1, οι δημοσιεύσεις της αντίστοιχης κατηγορίας έχουν μεγαλύτερη απήχηση από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Οι σχετικοί δείκτες απήχησης την πενταετία 2016-2020 υπερβαίνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο και στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία με τιμές που κυμαίνονται από 1,22 (“Humanities and the Arts”) έως 2,01 (“Medical and Health Sciences” ).
Ενδιαφέρον για την ελληνική επιστημονική δραστηριότητα έχουν οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές των έξι κύριων επιστημονικών πεδίων στις οποίες οι δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης από ελληνικούς φορείς έχουν μεγαλύτερη απήχηση από το μέσο όρο των αντίστοιχων δημοσιεύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι περιοχές αυτές για την πενταετία 2016-2020 παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 6.6.
Το Διάγραμμα 6.7 παρουσιάζει, συνδυαστικά, για τα έξι κύρια επιστημονικά πεδία και τις υποκατηγορίες τους, αφενός την επιστημονική παραγωγή μιας χώρας σε δημοσιεύσεις (μικρή – μεγάλη δραστηριότητα), όπως καταγράφεται από τον Δείκτη Δραστηριότητας (Activity Index), αφετέρου την αριστεία των δημοσιεύσεων αυτών όπως καταγράφεται από τον σχετικό δείκτη απήχησής τους (μικρή – μεγάλη απήχηση). Πιο συγκεκριμένα, ο Δείκτης Δραστηριότητας συγκρίνει την επιστημονική παραγωγή μιας χώρας με την παγκόσμια παραγωγή ανά εξειδικευμένη θεματική περιοχή. Ο δείκτης κυμαίνεται από -100 ως 100. Η τιμή 0 υποδηλώνει απόλυτη ισορροπία στη σχέση εγχώριας και παγκόσμιας παραγωγής δημοσιεύσεων. Θετικές τιμές (με μέγιστη το 100) υποδηλώνουν μεγαλύτερη δραστηριότητα της εγχώριας παραγωγής σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή ενώ αρνητικές τιμές (με ελάχιστη το -100) υποδηλώνουν το αντίθετο.
Ο συνδυασμός των δύο αυτών δεικτών αποτυπώνεται ανά τεταρτημόριο στο ακόλουθο διάγραμμα. Στο επάνω δεξιά τεταρτημόριο καταγράφονται οι θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα εμφανίζει μεγαλύτερη εξειδίκευση στην παραγωγή δημοσιεύσεων σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή και οι οποίες εμφανίζουν αριστεία (Υψηλή δραστηριότητα - Υψηλή απήχηση), υποδηλώνοντας συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα. Στο επάνω αριστερά τεταρτημόριο καταγράφονται οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα έχει μικρή δραστηριότητα σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή διακρίνονται όμως για την αριστεία (Χαμηλή δραστηριότητα - Υψηλή απήχηση), υποδηλώνοντας σημαντική δυναμική.
Στον συνδυασμό «Υψηλή δραστηριότητα - Υψηλή απήχηση » (επάνω δεξιά τεταρτημόριο), ενδεικτικά, η θεματική περιοχή “Hematology” του επιστημονικού πεδίου “Medical and Health Sciences” καταγράφει τον υψηλότερο συνδυασμό σχετικού δείκτη απήχησης (2,36) και δείκτη δραστηριότητας (57,98).
Στο Διάγραμμα 6.8 παρουσιάζεται ο αριθμός των δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης των διαφόρων κατηγοριών φορέων, ο αριθμός των αναφορών που αυτές έλαβαν καθώς και ο σχετικός δείκτης απήχησής τους για την πενταετία 2016-2020. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο σχετικός δείκτης απήχησης αποτυπώνει τη θέση που έχει ο μέσος όρος των αναφορών που έλαβε το σύνολο των δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης μιας συγκεκριμένης κατηγορίας φορέων σε σχέση με το μέσο όρο αναφορών που έλαβαν συνολικά οι δημοσιεύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο δείκτης αυτός αφορά στην απήχηση του συνόλου των δημοσιεύσεων μιας κατηγορίας φορέων σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Υψηλότερη απήχηση από τον παγκόσμιο μέσο όρο επιτυγχάνουν οι δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης που προέρχονται από τα Ιδιωτικά Μη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα (σχετικός δείκτης απήχησης: 2,06), τους Λοιπούς Εκπαιδευτικούς Φορείς (2,00), τους Ιδιωτικούς Φορείς Υγείας (1,81), τους Λοιπούς Δημόσιους Ερευνητικούς Φορείς (1,81), τα Δημόσια Νοσοκομεία (1,73), τα Πανεπιστήμια (1,69), τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη ΓΓΕΚ (1,60), τους Λοιπούς Δημόσιους Φορείς (1,30) και τις Επιχειρήσεις (1,24) (Διάγραμμα 6.8).
Η απήχηση των δημοσιεύσεων σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 6.9. Στο διάγραμμα αυτό παρουσιάζονται για την πενταετία 2016-2020 και για κάθε επιστημονικό πεδίο, ο αριθμός των δημοσιεύσεων και των αναφορών και ο σχετικός δείκτης απήχησης ανά κατηγορία φορέων.
